Gospodarka centralnie sterowana, fot. Anna Nekrashevich, pexels.com

Gospodarka centralnie sterowana – Na czym polega?

Gospodarka centralnie sterowana odegrała kluczową rolę w kształtowaniu rozwoju Polski w powojennym okresie. Dowiedz się, na czym polega ten system, jak funkcjonuje oraz czym różni się od gospodarki rynkowej.

Co to jest i na czym polega gospodarka centralnie sterowana?

Gospodarka centralnie sterowana, inaczej planowana, to system gospodarczy, który sprawia, że państwo posiada decydujący wpływ na dystrybucję dóbr i usług, procesy produkcji oraz rozdzielanie zasobów. W ramach tego modelu gospodarki to rząd lub planista centralny ustala plan gospodarczy, określając cele i priorytety dla całej państwowej gospodarki. 

Kiedy występuje gospodarka centralnie sterowana?

Gospodarka centralnie sterowana występuje w sytuacji, gdzie państwo kontroluje i zarządza wieloma sektorami gospodarczymi, którymi jest m.in rolnictwo, transport, finanse i handel zagraniczny. Decyzje dotyczące rozdzielenia zasobów, ilości i rodzaju produkcji oraz cen usług i towarów są kontrolowane przez państwo i podejmowane na podstawie celów ekonomiczno-społecznych, a nie sił rynkowych kraju. 

Cechy gospodarki centralnie sterowanej  

Cechy gospodarki centralnie sterowanej, fot. Aleksandra Żołopa

Kluczowymi cechami gospodarki centralnie planowej są:

  • Brak wyboru dla konsumentów – Państwo decyduje o produkcji i dostępności towarów, co prowadzi do ograniczenia różnorodności produktów i ubogiej oferty na rynku
  • Ceny dyktowane przez przedsiębiorstwa – Państwo decyduje o wysokości cen towarów i usług, eliminując mechanizmy rynkowe takie jak popyt i podaż
  • Brak konkurencji na rynku i dominacja własności państwowej – Przez kontrolę państwa nad większością sektorów gospodarki, nie występuje zjawisko konkurencji między przedsiębiorcami 
  • Centralne planowanie – Rząd lub centralny planista podejmują decyzję o rozdzieleniu zasobów, cenach oraz dystrybucji towarów i usług 
  • Dążenie do równości społecznej – Dąży się równości społecznej poprzez kontrolę nad dystrybucją środków produkcji i dochodów

Gospodarka centralnie sterowana a gospodarka rynkowa – Różnice 

Kluczowa różnica między tymi systemami tkwi w sposobie podejmowania decyzji. W gospodarce rynkowej decyzje podejmowane są przez niezależne podmioty gospodarcze, które kierują się popytem i podażą. Z kolei w gospodarce centralnie sterowanej, to państwo sprawuje pełną kontrolę nad produkcją i dystrybucją towarów.

W jakich krajach występowała gospodarka centralnie sterowana?

Gospodarka centralnie sterowana była charakterystyczna dla systemów socjalistycznych, w których państwo miało pełną kontrolę nad środkami produkcji i dążyło do osiągnięcia równości społecznej. Model ten był stosowany m.in. w ZSRR, w wielu państwach bloku wschodniego, a także w Chinach i na Kubie.

Wady i zalety modelu gospodarki centralnie sterowanej 

Do zalet modelu gospodarki centralnie sterowanej należą:

  • Stabilność gospodarcza – Rząd ma możliwość szybkiej interwencji w wypadku kryzysów gospodarczych
  • Ukierunkowanie na długoterminowy rozwój – Państwo dopasowuje rozwój gospodarki pod określone cele i priorytety 
  • Zmniejszenie poziomu nierówności społecznych – Państwo dążyło do równości obywateli za pomocą równomiernego rozdziału dóbr i usług 

Wady gospodarki centralnie sterowanej to natomiast:

  • Brak efektywności – Decyzje podejmowane przez państwo często nie odzwierciedlają rzeczywistych potrzeb rynku i prowadzą do marnowania zasobów
  • Niedobory lub nadwyżki – Centralne planowanie prowadziło do problemów z dostępnością produktów
  • Ograniczenie wolności jednostek – Rząd kontroluje wiele sektorów w państwie oraz życie społeczne obywateli  
  • Brak innowacyjności – Ograniczona konkurencja na rynku powoduje mniejszą motywację przedsiębiorstw do wprowadzania nowych, innowacyjnych rozwiązań

Gospodarka centralnie sterowana w Polsce 

Gospodarka centralnie sterowana była wprowadzona w Polsce po II Wojnie Światowej, kiedy kraj znalazł się pod kontrolą Związku Radzieckiego. 

W ramach tego systemu, gospodarka w Polsce skupiała się głównie na przemyśle ciężkim, w tym górnictwie, hutnictwie, budownictwie i przemyśle chemicznym. Wprowadzono również kontrolę nad rolnictwem poprzez centralne planowanie produkcji rolnej i kolektywizację. Gospodarka centralnie sterowana nie nie przyniosła jednak w Polsce oczekiwanych rezultatów. Centralne planowanie prowadziło do niedostatecznej jakości i ilości produktów, które nie odpowiadały rzeczywistym potrzebom społeczeństwa.

Dlaczego gospodarka centralnie sterowana upadła?

Gospodarka centralnie sterowana upadła w Polsce wraz z rozpoczęciem transformacji gospodarczej w latach 80. Proces ten przyspieszył po 1989 roku, kiedy upadł system komunistyczny. Wprowadzono wówczas reformy mające na celu prywatyzację przedsiębiorstw państwowych, przyciąganie inwestycji zagranicznych oraz wprowadzenie mechanizmów rynkowych. Polska przeszła wtedy na gospodarkę rynkową, która oparta jest na wolności wyboru i konkurencji. 

Podsumowanie

Gospodarka centralnie sterowana to system, który miał znaczący wpływ na rozwój wielu krajów po II Wojnie Światowej. Opierając się na pełnej kontroli państwa, miała ona na celu eliminację nierówności społecznych i skuteczne zarządzanie zasobami. Mimo swoich założeń, system ten ujawnił wiele wad, takich jak ograniczona innowacyjność i nieefektywność oraz niedopasowanie planów do potrzeb obywateli. System ten upadł w Polsce w latach 80. oraz doprowadził do zmiany ustroju na gospodarkę rynkową. 

Źródła:

Cechy gospodarki centralnie sterowanej: kluczowe aspekty i wyzwania, unipt.pl, Dostępne na: https://unipt.pl/cechy-gospodarki-centralnie-sterowanej-kluczowe-aspekty-i-wyzwania/#zalety-gospodarki-centralnie-sterowanej

Gospodarka centralnie planowana w Polsce — przeszłość, transformacja i przejście do gospodarki rynkowej, wzr.pl, Dostępne na: https://wzr.pl/ekonomia/gospodarka-centralnie-planowana-w-polsce-przeszlosc-transformacja-i-przejscie-do-gospodarki-rynkowej/#Czym_jest_gospodarka_centralnie_planowana

Na czym polega gospodarka centralnie planowana?, businessinsider.com, Dostępne na: https://businessinsider.com.pl/poradnik-finansowy/gospodarka-centralnie-planowana-czym-jest/w6wlnkb

Cechy gospodarki centralnie planowanej. Wady i wyzwania, wzr.pl, Dostępne na: https://wzr.pl/ekonomia/cechy-gospodarki-centralnie-planowanej-wady-i-wyzwania/

Total
0
Shares
Powiązane wpisy